พฤติกรรมหลายเรื่องของเด็กๆเป็นพัฒนาการ
หมายความว่าจะช้าหรือเร็วเด็กทุกคนจะผ่านขั้นตอนนี้
มากบ้างน้อยบ้าง เร็วบ้างช้าบ้าง กินระยะเวลาสั้นบ้างนานบ้าง
และอาจจะมองเห็นได้ชัดบ้างไม่ชัดบ้าง
เด็กแต่ละคนผ่านช่วงเวลาของพัฒนาการแต่ละเรื่องด้วยความเร็วที่ต่างๆ กันเพราะเด็กเกิดมาไม่เหมือนกัน
ถ้าเรากดดันเด็กให้ทำได้เร็วๆ
แทนที่จะปล่อยให้เด็กพัฒนาไปด้วยจังหวะก้าวของตัวเอง
เด็กกลับจะติดอยู่กับที่หรือถดถอย
ตัวอย่างหนึ่งคือเรื่องการกลั้นปัสสาวะและการฝึกขับถ่ายปัสสาวะที่โถส้วม
เด็กทุกคนจะทำได้ด้วยตนเองอย่างแน่นอนเมื่อถึงเวลา
.
อีกเรื่องหนึ่งคือระบบสัญลักษณ์
เด็กทุกคนจะใช้ของสิ่งหนึ่งทดแทนของสิ่งหนึ่ง
ให้ความหมายของสิ่งหนึ่งเป็นของอีกสิ่งหนึ่ง
ระบบสัญลักษณ์เป็นส่วนสำคัญของพัฒนาการด้านภาษา
เพราะตัวอักษรและภาษาเป็นระบบสัญลักษณ์ของลายเส้นที่ขีดเขียน
หรือเสียงที่เปล่งออกจากปาก
เวลาที่เด็กเล่นไม่ว่าจะเล่นอะไรก็ตามมีการใช้สัญลักษณ์และพัฒนาการของระบบสัญลักษณ์เสมอ
บางครั้งผู้ใหญ่รู้สึกว่าการเล่นของเด็กเป็นเรื่องเหลวไหลและเสียเวลาเรียน
เช่น การเล่นแปลงกาย การเล่นทายปัญหา รวมทั้งการละเล่นพื้นฐานง่ายๆ
คือเล่นทราย ระบายสี หรือปั้นดินน้ำมัน
เหล่านี้ล้วนเสริมสร้างระบบสัญลักษณ์ทั้งสิ้น
ซึ่งไม่เพียงพัฒนาภาษาแต่พัฒนาความฉลาดปลายเปิดด้วย
.
ความฉลาดปลายเปิดต่างจากความฉลาดปลายปิด
ยกตัวอย่าง การเล่นบล็อกไม้เป็นความฉลาดปลายเปิด
เพราะเด็กมีอิสระที่จะต่อเป็นรูปอะไรก็ได้
ในขณะที่การเล่นจิ๊กซอว์เป็นความฉลาดปลายปิด
เพราะเป้าหมายอยู่ที่รูปที่กำหนดให้เพียงรูปเดียว
.
ถามเด็กคนหนึ่งว่าหนังยางใช้ทำอะไรได้บ้าง
เด็กคนหนึ่งตอบว่าใช้มัดถุงกับข้าว
ใช้มัดดินสอหลายๆแท่ง ใช้มัดเงิน
เด็กอีกคนหนึ่งตอบว่าใช้มัดถุงกับข้าว
ใช้ร้อยเป็นเชือกไว้เล่นกระโดด ใช้เล่นเป่ากบ
ไปจนถึงใช้ดีดตัวเองไปดวงจันทร์
จะเห็นว่าความฉลาดปลายปิดมีความแตกต่างจากความฉลาดปลายเปิด
หลายครั้งที่ความฉลาดปลายเปิดก้าวข้ามโลกแห่งความเป็นจริงไปสู่จินตนาการ
